Öz

Osmanlı Devleti, 18. yüzyıldan itibaren hız kazanan modernleşme süreciyle birlikte siyasal, toplumsal ve kültürel alanlarda Avrupa merkezli dönüşümler yaşamıştır. Bu değişim, “alafrangalaşma” kavramı etrafında şekillenmiş ve gündelik yaşam pratiklerinden eğlence kültürüne kadar pek çok alanda etkisini göstermiştir. 1860–1914 yılları arasında İstanbul’un mizah basınında yer alan yazı ve karikatürler, alafranga eğlencelerin toplum tarafından nasıl algılandığını ve dönemin entelektüel çevrelerince nasıl yorumlandığını anlamak açısından önemli veriler sunmaktadır. Çalışmada, kahvehane, gazino, tiyatro, balo, kafeşantan gibi yeni eğlence mekânlarının tanıtımı, bu mekânlarda gerçekleşen eğlencelerin niteliği, alafranga yaşam tarzının kadın, müzik, içki ve kıyafet üzerinden kurgulanan temsilleri ele alınmıştır. Dönemin mizah basını; alafranga eğlence anlayışını hem eleştirel hem de merak uyandırıcı bir üslupla işlemiş, Avrupaî yaşam biçiminin Osmanlı toplumunda yarattığı dönüşümü ironik biçimde yansıtmıştır. Elde edilen bulgular, mizah basınının yalnızca eleştirel bir mecra değil, aynı zamanda alafrangalaşma sürecinin kültürel yayılımında etkili bir araç olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı, İstanbul, Alafrangalaşma, Eğlence Kültürü, Mizah Basını, Modernleşme.

Abstract

Beginning in the 18th century, the Ottoman Empire underwent a process of modernization that brought significant political, social, and cultural transformations centered around Europe. This transformation, defined by the concept of “alafrangalaşma” (Europeanization), also reshaped the entertainment culture of Ottoman society. Between 1860 and 1914, humorous periodicals in Istanbul portrayed the reflections of this process through articles and caricatures that reveal public perceptions and intellectual attitudes toward Europeanized forms of leisure. This study examines the representation and criticism of new entertainment spaces such as cafés, cafés-chantants, theaters, gazinos, and balls, focusing on the interplay of music, alcohol, women, and fashion within these settings. The humor press of the period not only mocked but also stimulated curiosity about European-style amusements, serving both as a mirror and a medium of cultural transmission. The findings indicate that Ottoman humorous publications functioned as significant platforms in disseminating and negotiating the cultural dimensions of modernization.

Keywords: Ottoman Empire, Istanbul, Europeanization, Entertainment Culture, Humor Press, Modernization.

• Proje yürütücüsü İhsan Erdinçli ve bursiyer Burhan Can tarafından hazırlanan bu tebliğ, 23-24 Mayıs 2023 tarihlerinde düzenlenen IX. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu'nda sözlü olarak sunulmuştur. Çalışma; 2024 yılında "Osmanlı İstanbulu IX" başlığıyla yayımlanan bildiri kitabında yer almaktadır.