Öz

Osmanlı Devleti’nin toplumsal yapısında dinî ve kültürel çeşitlilik, gündelik yaşam pratiklerine de yansımıştır. Özellikle içki tüketimi üzerinden şekillenen tartışmalar, farklı hukukî ve ahlaki normların bir arada varlığını ortaya koymuştur. 19. yüzyılın ikinci çeyreğinden itibaren modernleşme hareketleri ve serbest ticaret anlaşmalarıyla birlikte Osmanlı pazarına giren Avrupa menşeli içkiler, çeşitli reklamlarla süreli yayınlarda yoğun biçimde yer almıştır. Basın, bir yandan alafranga içkileri sağlık, keyif ve medeniyet unsurlarıyla ilişkilendirerek teşvik ederken, diğer yandan mizah ve hiciv aracılığıyla aşırı tüketimi ve ahlaka aykırı davranışları eleştirmiştir. Bu çalışma, son dönem Osmanlı basınında içki tüketimine ilişkin farklı yaklaşımları; reklam, mizah ve ahlaki/dinî eleştiriler üzerinden incelemektedir. Bulgular, basının modernleşme sürecinde yalnızca bilgilendirici değil, aynı zamanda denetleyici ve yönlendirici bir rol üstlendiğini göstermektedir. Dönemin basını, içkiyi hem medeniyet göstergesi hem de ahlakî bir tehlike olarak çerçeveleyerek Osmanlı toplumundaki değer dönüşümünün aynası haline gelmiştir.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Basın, İçki, Modernleşme, Mizah, Ahlak.

Abstract

The religious and cultural diversity of the Ottoman Empire was clearly reflected in everyday life, particularly in the debates surrounding alcohol consumption. From the second quarter of the 19th century onward, the empire’s modernization efforts and free trade agreements opened the domestic market to European alcoholic beverages, which were widely advertised in newspapers and periodicals. The press played a dual role: it promoted European-style drinks as symbols of pleasure, health, and civilization, while simultaneously employing humor and satire to criticize excessive drinking and moral decay. This study explores the multifaceted discourse on alcohol in the late Ottoman press by analyzing advertisements, satirical writings, and moral-religious critiques. The findings reveal that the press functioned not only as a vehicle for modernization but also as a regulator of public morality. In this context, alcohol emerged both as a marker of modern identity and as a site of social and ethical contention, reflecting the cultural tensions of a transforming Ottoman society.

Keywords: Ottoman Empire, Press, Alcohol, Modernization, Satire, Morality.

• Bu çalışma, proje yürütücüsü İhsan Erdinçli tarafından şurada yayımlanmıştır: Toplumsal Tarih, S. 376, Nisan 2025, s. 56-59.